Santuario di San Priamo

È uno dei siti religiosi più antichi del Sàrrabus, situato su colle poco distante dalla borgata di San Priamo, da cui si gode di un panorama mozzafiato sul corso terminale del Rio Picocca fino al mare. Accedendo alla struttura si viene accolti in un ambiente a tre navate separate da archi, in fondo al muro, in fondo ad ogni navata si trova un altare, tutti molto semplici, ricavati nella muratura e provvisti di un piano di marmo. L’altare centrale è provvisto di una nicchia, per ospitare la statua del santo, decorata con un pezzo di cornice in marmo policromo, una traccia superstite dell’antico altare barocco. Questa parte del santuario venne realizzata nel Settecento in linea con un rinnovato interesse nel culto dei santi derivante sia dalla Controriforma in ambito europeo, sia dal rinvenimento nel cimitero di San Saturnino nel 1620 delle reliquie di San Priamo da parte dell’arcivescovo Francisco d’Esquivel nell’ambito della contesa per il titolo di Primate di Sardegna e Corsica tra l’arcivescovo cagliaritano e quello sassarese. Superando l’ambiente a 3 navate ci si trova di fronte ad una stanzetta, oggi adibita a sacrestia, che costituiva il primo nucleo chiesastico nel cui muro frontale sono incassati 10 bacini ceramici di varia fattura risalenti al XII-XIII sec. (spiral-ware di origini campane, monocroma verde di origini italo-meridionali, graffita arcaica tirrenica di origini savonesi). Accedendo in questo ambiente si trova ciò che rende unico il Santuario di San Priamo in tutta la Sardegna: la presenza di una domu de janas (IV millennio a.C.) nota come Sa Gruta de Santu Pìlimu in cui la tradizione vuole vi dormisse il santo martire. Dalla domu de janas sgorga un’acqua ritenuta miracolosa e guaritrice di dolori e infermità. Sono molti i miracoli riconosciuti al santo e testimoniati in vari atti. Nel territorio sarrabese ci sono altri due siti noti come Sa Gruta de Santu Pìlimu, si tratta della domu de janas di Monti de su Tzìpiri (Muravera) e di quella di Monti de Madau (Castiadas), segno della predicazione capillare portata avanti dal santo che in seguito gli costerà il martirio.
Pertinenti alla chiesa sono is cumpassias note in altre zone della Sardegna come cumbessias o muristenes, ossia in novenari in cui alloggiavano i pellegrini in occasione della festività. Anticamente le genti da tutto il Sàrrabus accorrevano al santuario per festeggiare insieme per 3 giorni a partire dal giorno della sacra ricorrenza che cade il 28 maggio, per cui sanvitesi, muraveresi e villaputzesi costituivano dei veri e propri accampamenti vicini ma distinti. Le ritualità sono cambiate parecchio se pensiamo che anticamente la processione partiva da Muravera e la statua del santo veniva chiusa in una semplice cassa di legno chiusa e trasportata su un carro, pratica alquanto inusuale e curiosa. Oggigiorno la festa e la relativa processione si limita al percorso dalla chiesa di Sant’Andrea, parrocchia della borgata di San Priamo, fino al santuario.

Santuàriu de Santu Pìlimu Est unu de is situs religiosus prus antigus de su Sàrrabus, postu in unu cucuratzu pagu atesu dae Bidda de Majori, dae innui si gosat de unu bellu panorama a craru de su tretu de acabbu de s’Arriu de sa Picoca fìncias a su mari. Imbuchendi in su fàbbricu beneus arricius in unu aposentu a tres navadas partzias dae arcus, in fundu de dònnia navada s’agatat unu artari, totus simpris meda, fatus in su muru etotu e frunius de unu tianu de màrmuri. S’artari de mesu portat unu nìciu, po arriciri sa stàtua de su santu, decorada cun unu arrogu de curnisa de màrmuri polìcromu, arrastu de s’artari barocu antigu. Custa parti de su santuàriu est stètia pesada in su Setixentus cunforma a unu interessu nou in su cultu de is santus benienti dae sa Contrarreforma in àmbitu europeu, siat dae s’imbenidura in su campusantu de Santu Sadurru in su 1620 de is arrelìchias de Santu Pìlimu dae parti de s’arcibispu Francisco D’Esquivel in s’àmbitu de sa cuntierra po su tìtulu de Primati de Sardìnnia e Còrsica intra de s’arcibispu casteddaju e cussu tataresu. Passendi s’aposentu a 3 navadas s’agataus ananti de unu aposentu prus piticu, oi fatu sagrestia, chi costituiat su primu nùcleu de sa crèsia. In su muru de intrada funt incasciadas 10 sciveddeddas de arti vària chi torrant a su sèculu XII-XIII (spiral-ware de orìgini campana, monòcroma birdi de orìgini italo-meridionali, grafita arcàica tirrènica de orìgini savonesa). Imbuchendi in custu aposentu s’agatat su chi fait ùnicu su Santuàriu de Santu Pìlimu in totu sa Sardìnnia: sa presèntzia de una domu de janas (IV millènniu a.C.) nodia cumenti sa Gruta de Santu Pìlimu chi sa traditzioni bolit chi ingui ddui dormiat su santu màrtiri. Dae sa domu de janas sumit un’àcua cunsiderada meraculosa e sanidosa de dolus e infermidadis. Funt medas is meràculus arreconnotus a su santu e arremonaus in medas àutus. In su logu sarrabesu nci funt àterus duus situs nomenaus su pròpriu “sa Gruta de Santu Pìlimu”, est sa domu de janas de su Monti de su Tzìpiri (Murera) e cussa de Monti de Madau (Castiadas), sinnu de sa predicatzioni capillari portada a innantis dae su santu chi a s’acabbu dd’at a portai a su martìriu. Pertocantis a sa crèsia funt is cumpassias connotas in àterus logus de Sardìnnia cumenti cumbessias o muristenes, innui s’aposentànt is pillingrinus in ocasioni de sa festa. In s’antigòriu sa genti dae totu su Sàrrabus acudiat a su santuàriu po festai impari po 3 diis a cumentzai dae sa dii de sa recurrèntzia sagrada chi arruit su 28 de maju, tandu santuidesus, mureresus e biddeputzesus pesànt donniunu s’acampamentu suu. Is ritualidadis funt mudadas parìciu chi pentzaus ca sa prucessioni a s’antiga moviat dae Murera e sa stàtua de su santu beniat serrada aintru de una càscia de linna e portada in pitzus de unu carru, pràtica particulari e crosidadosa. Oindii sa prucessioni est sceti dae sa Crèsia de Sant’Andria, parròchia de Bidda de Majori, e lompit fìncias a su santuàriu.

Sanctuary of San Priam It is one of the oldest religious sites in Sàrrabus, located on a hill not far from the village of San Priamo, from which you can enjoy a breathtaking view over the final course of the Rio Picocca to the sea. Upon entering the structure you are welcomed into an environment with three naves separated by arches, at the end of the wall, at the end of each nave there is an altar, all very simple, carved into the masonry and equipped with a marble top. The central altar is equipped with a niche to house the statue of the saint, decorated with a piece of polychrome marble frame, a surviving trace of the ancient Baroque altar. This part of the sanctuary was built in the eighteenth century in line with a renewed interest in the cult of saints deriving both from the Counter-Reformation in Europe and from the discovery of the relics of Saint Priam in the cemetery of San Saturnino in 1620 by Archbishop Francisco d’Esquivel as part of the dispute for the title of Primate of Sardinia and Corsica between the archbishop of Cagliari and that of Sassari. Passing the room with 3 naves you find yourself in front of a small room, now used as a sacristy, which constituted the first church nucleus in whose front wall 10 ceramic basins of various designs dating back to the 12th-13th century are embedded. (spiral-ware of Campania origins, green monochrome of Italian-Southern origins, archaic Tyrrhenian graffito of Savona origins). Entering this environment you will find what makes the Sanctuary of San Priamo unique in all of Sardinia: the presence of a domu de janas (4th millennium BC) known as Sa Gruta de Santu Pìlimu in which tradition has it that the holy martyr slept. From the domu de janas flows water considered miraculous and healing of pain and ailments. There are many miracles recognized by the saint and witnessed in various acts. In the Sarrabese territory there are two other sites known as Sa Gruta de Santu Pìlimu, these are the domu de janas of Monti de su Tzìpiri (Muravera) and that of Monti de Madau (Castiadas), a sign of the widespread preaching carried out by the saint who it will later cost him martyrdom.
Pertinent to the church are is cumpassias known in other areas of Sardinia as cumbessias or muristenes, i.e. in novenari in which pilgrims were accommodated on the occasion of the holiday. In ancient times, people from all over the Sàrrabus flocked to the sanctuary to celebrate together for 3 days starting from the day of the sacred anniversary which falls on May 28th, so San Vitesi, Muraveresi and Villaputzesi constituted real close but distinct camps. The rituals have changed a lot if we think that in ancient times the procession started from Muravera and the statue of the saint was closed in a simple closed wooden case and transported on a cart, a rather unusual and curious practice. Nowadays the festival and the related procession is limited to the route from the church of Sant’Andrea, parish of the village of San Priamo, to the sanctuary.

Santuario di San Priamo

Bibliografia:
Pili T., Il Medioevo nella Sardegna sud-orientale, Storia delle ville o biddas delle curatorìe di Sarrabus, Colostrai e Quirra. Dolianova, Edizioni Grafica del Parteolla, 2010.